Co to jest inflacja? Definicja, przyczyny i skutki. Wszystko, co warto wiedzieć o zjawisku inflacji

Inflacja to jedno z najbardziej powszechnych i wpływowych zjawisk ekonomicznych, które wpływa na nasze życie codzienne i na gospodarkę jako całość. Jest to proces, który ma bezpośredni wpływ na nasze pieniądze, nasze oszczędności oraz sposób, w jaki wydajemy środki finansowe. Dla wielu inflacja pozostaje jednak jedynie liczbą wyświetlaną w mediach. W poniższym artykule postaramy się dokładnie wyjaśnić, czym jest inflacja, co ją powoduje, oraz jakie skutki niesie ze sobą to zjawisko.

Jak najprościej zdefiniować inflację: czym jest inflacja?

Inflacja to termin ekonomiczny, który odnosi się do wzrostu ogólnego poziomu cen towarów i usług w gospodarce. Jest to proces, w którym pieniądz traci na wartości, co oznacza, że za te same pieniądze można kupić mniej towarów i usług niż wcześniej. Inflacja może mieć różne przyczyny, ale najczęściej wynika z nadmiernego wzrostu podaży pieniądza w gospodarce lub spadku wartości waluty.

Mechanizm inflacji: jak działa inflacja?

Mechanizm inflacji można wyjaśnić w kilku krokach. Oczywiście, jest to niejako uproszczenie mechanizmu inflacji, jednak jego zobrazowanie można podsumować w pięciu krokach:

1. Nadmierna podaż pieniądza. Jednym z głównych czynników powodujących inflację jest nadmierna podaż pieniądza w gospodarce. Oznacza to, że w obrocie pozostaje więcej pieniędzy, niż jest to potrzebne do pokrycia zapotrzebowania na towary i usługi.

2. Zwiększony popyt. Rezultatem nadmiernej ilości pieniądza w gospodarce jest to, że ludzie mają więcej gotówki do wydania. To z kolei prowadzi do wzrostu popytu na produkty i usługi, a to z kolei — analogicznie — prowadzi do wzrostu cen.

3. Wzrost cen. Gdy popyt na dobra i usługi przekracza ich podaż, producenci podnoszą ceny, ponieważ konsumenci są w stanie zapłacić więcej za ich produkty. To prowadzi do ogólnego wzrostu cen na rynku.

4. Spadek siły nabywczej pieniądza. W wyniku inflacji pieniądz traci na wartości, co oznacza, że za tę samą kwotę można kupić mniej towarów i usług. Ludzie zaczynają zatem wydać więcej pieniędzy na te same produkty i usługi, co prowadzi do spadku siły nabywczej pieniądza.

5. Skutki społeczne. Wysoka inflacja może negatywnie wpłynąć na gospodarstwa domowe i firmy. Wzrastają ceny podstawowych produktów spożywczych czy paliw, co stanowi wyzwanie dla społeczeństwa, a firmy mogą mieć trudności z planowaniem i ustalaniem cen. Inflacja często prowadzi w konsekwencji do niestabilności gospodarczej.

Przyczyny inflacji — dlaczego pieniądze tracą na wartości?

Nic nie dzieje się bez przyczyny — z inflacją jest podobnie. Rosnąca stopa inflacji w gospodarce może przysporzyć wiele problemów, ale gdzie należy doszukiwać się jej przyczyn? Oto kilka powodów wzrostu inflacji:

• Nadmierna podaż pieniądza. Główną przyczyną inflacji jest zbyt duża podaż pieniądza w gospodarce. Jeśli ilość pieniądza w obiegu rośnie szybciej niż wzrost ilości produkowanych towarów i usług, towarzyszy temu wzrost cen.
• Popyt przewyższający podaż. Gdy popyt na dobra i usługi przewyższa ich dostępność na rynku, producenci mogą podnosić ceny, aby zwiększyć swoje zyski. To prowadzi do wzrostu ogólnego poziomu cen.
• Koszty produkcji. Wzrost kosztów produkcji (np. wzrost cen surowców, energii, siły roboczej) może skłonić producentów do podnoszenia cen swoich produktów. Wzrost cen surowców często jest przyczyną kosztową inflacji.
• Oczekiwania inflacyjne. Gdy ludzie spodziewają się, że ceny wzrosną w przyszłości, mogą zacząć wydawać swoje pieniądze szybciej, co zwiększa popyt i w konsekwencji napędza inflację. 
• Polityka monetarna. Działania banków centralnych (w Polsce jest to NPB — Narodowy Bank Polski), takie jak obniżanie stóp procentowych i drukowanie pieniędzy (tzw. polityka luzowania ilościowego) mogą przyczyniać się do wzrostu podaży pieniądza i wpływać na inflację.
• Koniunktura gospodarcza. W okresach wzrostu gospodarczego, gdy popyt na dobra i usługi jest wysoki, może wystąpić presja na wzrost cen. To tzw. inflacja podażowa.
• Dewaluacja waluty. Spadek wartości krajowej waluty na rynkach międzynarodowych może prowadzić do wzrostu cen importowanych towarów, a to z kolei wpływa na inflację.
• Kryzysy podaży. Niekontrolowane wydarzenia, takie jak katastrofy naturalne, konflikty zbrojne lub zakłócenia w łańcuchu dostaw, mogą doprowadzić do wzrostu cen na niektóre produkty.

Skutki inflacji. Czy inflacja jest groźna?

Inflacja ma różne skutki, zarówno pozytywne, jak i negatywne, a jej wpływ na gospodarkę zależny jest od poziomu i tempa wzrostu cen. 

Pozytywne skutki inflacji dla wielu mogą być zaskoczeniem, gdyż zjawisko to przywodzi na myśl raczej nieprzyjemne skojarzenia. Plusów jest mniej niż minusów, ale wciąż warto je dostrzec. Jakie są pozytywne skutki inflacji?

• Poprawa eksportu. Inflacja może prowadzić do spadku wartości krajowej waluty na rynkach międzynarodowych, co może zwiększyć atrakcyjność krajowych towarów i usług na rynkach zagranicznych, co sprzyja eksportowi.
• Rozwój inwestycji. Niski lub umiarkowany poziom inflacji może zachęcać do inwestycji, ponieważ przedsiębiorcy oczekują wzrostu cen i zysków.

Jakie są negatywne skutki inflacji?

• Spadek siły nabywczej pieniądza. Wysoka inflacja prowadzi do spadku siły nabywczej pieniądza, co oznacza, że konsumenci muszą wydawać więcej na te same produkty i usługi.
• Trudności w planowaniu. Inflacja może utrudnić firmom planowanie i ustalanie cen, co prowadzi do swoistej destabilizacji gospodarczej.
• Zmniejszenie oszczędności. Oszczędności, zarówno w gotówce, jak i na kontach oszczędnościowych, tracą na wartości tych oszczędności w wyniku inflacji.
• Wzrost kosztów życia. Inflacja nieuchronnie prowadzi do wzrostu kosztów życia, co wpływa negatywnie na standard życia gospodarstw domowych i powoduje problemy finansowe wielu osób.
• Bezrobocie. W przypadku gwałtownej inflacji, firmy mogą mieć trudności z dostosowaniem się do wzrostu kosztów produkcji i mogą zwalniać pracowników, co prowadzi do wzrostu bezrobocia.

Czy inflacja jest groźna? To zależy od jej poziomu. Umiarkowana inflacja może być korzystna dla gospodarki, ponieważ zachęca do inwestycji i poprawia konkurencyjność na rynkach międzynarodowych. Jednak wysoka inflacja, szczególnie hiperinflacja (kiedy ceny rosną bardzo szybko), jest groźna, ponieważ może prowadzić do destabilizacji gospodarki, spadku siły nabywczej pieniądza i trudności gospodarczych. Dlatego banki centralne starają się utrzymywać inflację na umiarkowanym poziomie i kontrolować jej tempo.

Wskaźnik inflacji — na jakiej podstawie się go określa?

Wskaźnik inflacji to narzędzie służące do pomiaru wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jest on określany na podstawie koszyka towarów i usług, który reprezentuje przeciętny wzorzec wydatków gospodarstwa domowego lub konsumenta. W Stanach Zjednoczonych wskaźnikiem inflacji jest Indeks Cena Konsumpcji (Consumer Price Index – CPI). U nas, w Unii Europejskiej wskaźnikiem jest Indeks Harmonizowany Cen Konsumpcyjnych (HICP).  Wysokość inflacji wyrażana jest w procentach.

Jak określa się wskaźnik inflacji? Proces określania wskaźnika inflacji można opisać w kilku krokach:

1. Wybór koszyka towarów i usług. Ekonomiści i statystycy wybierają szeroki zakres towarów i usług, które reprezentują przeciętne wydatki konsumentów. Ten koszyk zawiera różne produkty, takie jak żywność, ubrania, mieszkanie, transport, edukacja, opieka zdrowotna, itp.
2. Cena koszyka. Ceny wszystkich produktów w koszyku są średnio ważone zgodnie z ich udziałem w wydatkach konsumentów. Produkty częściej kupowane mają większy wpływ na wskaźnik inflacji.
3. Porównanie cen w okresach czasu. Okresowo przeprowadza się badania cen produktów z koszyka w różnych sklepach lub na rynku, a następnie porównuje się te ceny z cenami z poprzedniego okresu (bazowym).
4. Obliczenie wskaźnika inflacji. Na podstawie porównań cen oblicza się procentowy wzrost cen w danym okresie w stosunku do cen w okresie bazowym. Wynik ten jest wskaźnikiem inflacji.

Wskaźnik inflacji jest kluczowym narzędziem monitorowania zmian cen towarów i usług w gospodarce, co pozwala na ocenę presji inflacyjnej oraz podejmowanie decyzji gospodarczych i politycznych.

Przeciwieństwo inflacji, czyli deflacja. Czym jest?

Deflacja to proces spadku ogólnego poziomu cen towarów i usług w gospodarce. Oznacza to, że za te same pieniądze można kupić więcej niż wcześniej. Deflacja jest przeciwieństwem inflacji, która polega na wzroście cen. Deflacja może prowadzić do problemów gospodarczych, takich jak spadek produkcji i wzrost bezrobocia, dlatego jest również monitorowana i kontrolowana przez banki centralne.

Inflacja w Polsce. Jak wygląda sytuacja jesienią 2023?

We wrześniu wskaźnik inflacji w Polsce spadł do 8,2%, co jest najniższym poziomem od lutego 2022 roku. To istotne, ponieważ cel Narodowego Banku Polskiego wynoszący 2,5% nie został osiągnięty przez ponad 2,5 roku, co stanowi rzadkie zjawisko. Spadek inflacji był oczekiwany ze względu na wyższą bazę porównawczą z roku poprzedniego.

Wprowadzenie nowych regulacji przyczyniło się do spadku inflacji. Podniesiono limit rocznego zużycia energii elektrycznej po niższej cenie, wprowadzono dotacje na zakup leków dla niektórych grup, a także wprowadzono promocję na paliwo w jednej z krajowych sieci paliw. Ceny żywności spadły w ujęciu miesięcznym, ale nadal były wyższe niż rok wcześniej. Jednocześnie ceny energii były niższe niż w poprzednim miesiącu, ale wyższe niż w roku poprzednim.

Warto podkreślić, że mimo spadku inflacji, ceny w sklepach wciąż są na relatywnie wysokim poziomie. Wskaźnik CPI pozostaje na rekordowo wysokim poziomie, a w ciągu krótkiego okresu siła nabywcza polskiego złotego zmalała o około 36,3%.